رسانه‌ها و انتخابات
نشست رسانه‌ها و انتخابات در تاریخ 1 خرداد 1400 با حضور دکتر زرین زردار عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر علیرضا عبدالهی‌نژاد عضو هیأت علمی روزنامه‌نگاری دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر مهدی رفیعی بهابادی مدیرعامل مرکز افکارسنجی دانشجویان (ایسپا)، دکتر مصطفی فقیهی سردبیر پایگاه خبری- تحلیلی انتخاب، فرید مدرسی روزنامه‌نگار، با مساله محوری بررسی نقش رسانه‌های جمعی و جدید در گسترش مشارکت سیاسی انتخابات ریاست‌جمهوری 1400 در فضای مجازی برگزار شد.
رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری 1400 در شرایطی آغاز شده است که به دلیل قرار گرفتن در محدودیت‌های مرتبط با همه‌گیری بیماری کووید-19 ، محدودیت‌های زیادی برای تبلیغات و تجمعات انتخاباتی به وجود آمده است و عملا امکان انجام بسیاری از فعالیت‌های انتخاباتب مرسوم به دلیل نگرانی‌های ناشی از شیوه بیماری و لزوم رعایت پروتکل‌های بهداشتی وجود ندارد. در چنین شرایطی، رسانه‌ها اعم از رسانه‌های جمعی سنتی و اجتماعی می‌توانند جایگزین فعالیت‌های انتخاباتی متداول در شرایط عادی باشند. اینجا این سوال اساسی پیش می‌آید که با توجه به شرایط اجتماعی – سیاسی حاکم بر کشور آیا رسانه‌ها می‌توانند این نقش تعیین کننده را در انتخابات 1400 عهده دار شوند.
پژوهشکده فرهنگ و ارتباطات برای پاسخ به این سوال اساسی از چهار میهمان دعوت کرد که نقش رسانه‌ها در افزایش مشارکت سیاسی در انتخابات 1400 را با توجه به محدودیت‌های کرونایی و ظرفیت‌های بالقوه رسانه‌ها تبیین کنند و راهکارهای خود برای افزایش مشارکت سیاسی در شرایط خاص انتخابات 1400 را پیشنهاد دهند. خلاصه‌ای از دیدگاه‌های هر یک از سخنرانان در ادامه مطرح می‌شود:
دکتر مهدی رفیعی بهابادی- مدیرعامل مرکز افکارسنجی دانشجویان (ایسپا):
- با توجه به اقبال چشمگیر جوانان به رسانه‌های اجتماعی، با تغییر نسل، کارکرد صدا و سیما و مرجعیت خبری آن از دست رفته است. بنابراین رسانه‌های اجتماعی باید به عنوان مرکز ثقل مبارزات انتخاباتی مورد توجه قرار گیرند.
- افرادی که در فضای مجازی فعالیت می کنند، بیشتر احتمال دارد تصمیم به شرکت در انتخابات بگیرند و اینها در حکم رهبران افکار ممکن است بتوانند بر تصمیم دیگر شهروندان نیز تاثیر بگذارند.
- نتیجه نظرسنجی‌های ایسپا حاکی از آن است که گرایش شهروندان به دوری از فضای جریان‌های سیاسی اصولگرا و اصلاح‌طلب در انتخابات اخیر پررنگ شده و همین موضوع می تواند بر تمایل افراد به مشارکت در انتخابات تاثیر منفی بگذارد.
- مهمترین عاملی که بر تصمیم مردم برای شرکت در انتخابات اثر می‌گذارد، امید است. اکنون مردم به ایجاد تغییر از طرق انتخابات امید اندکی دارند و همین موضوع مشارکت مردم در انتخابات را با ابهام مواجه می‌کند. تنها 33 درصد از کسانی که در نظرسنجی ایسپا شرکت کرده‌اند، امید به بهتر شدن اوضاع کشور از طریق انتخابات دارند. این امر برای مشارکت عمومی در انتخابات خطر بزرگی به شمار می رود و لازم است مورد توجه سیاستگذاران قرار گیرد.
- ایجاد فضای مشارکتی به شکل‌گیری فضای رقابتی در میان کاندیداها وابسته است . حضور کاندیداهای جریان‌های سیاسی مختلف به گرم شدن فضای انتخاباتی و افزایش مشارکت سیاسی کمک شایانی خواهد کرد.
دکتر علیرضا عبدالهی‌نژاد- عضو گروه روزنامه‌نگاری دانشگاه علامه طباطبایی
- اعتماد مخاطبان به رسانه‌ها در آستانه انتخابات کاهش پیدا کرده است.
- کرونا سبب شد هرگونه تجمع انتخاباتی، کمپین و کارناوال انتخاباتی محدود و ممنوع شود و این موضوع نقش رسانه‌های اجتماعی را در رقابت‌های انتخاباتی برجسته می کند.
- بحث بعدی تغییر نسل‌ها، چارچوب‌های ذهنی و دیدگاه‌هاست که سبب شده رسانه‌های اجتماعی نقش برجسته‌تری در مقابل رسانه‌های جمعی در انتخابات اخیر داشته باشند و همین موضوع باعث شده مشارکت سیاسی آنلاین به عنوان بحثی کلیدی در انتخابات در دنیا مطرح شود.
- از سوی دیگر، با محدود شدن امکان کنترل و ممیزی در رسانه‌های اجتماعی در مقایسه با رسانه‌های جمعی سنتی، ارتباطات ماهیت افقی پیدا کرده و به شکل‌گیری فضای گفتگو و انتقاد کمک کرده است به نحوی که می‌توان ادعا کرد رسانه‌های اجتماعی صدایی برای بی‌صداها فراهم کرده‌اند و تریبونی برای افرادی که در فضای رایج روزمره امکان صحبت کردن ندارند.
- هرگونه نقش‌آفرینی رسانه‌ها با فضای سیاسی و شرایط حاکم بر جامعه مرتبط است. در این دوره از انتخابات غیر از رویدادهای پراکنده‌ای که در بستر رسانه‌های اجتماعی در جریان است، تحرک انتخاباتی زیادی در فضای عمومی جامعه نمی‌بینیم. به نظر می‌رسد، در آستانه انتخابات 1400، هنوز انتخابات به دغدغه مردم تبدیل نشده است. وقتی فضا فراهم نباشد، رسانه‌ها نمی‌توانند تاثیرگذار باشند.
- پیوند ضعیف رسانه‌ها با احزاب سیاسی همیشه بر مشارکت سیاسی شهروندان در ایران تاثیر منفی داشته است.. اما در طول دوره دو هفته‌ای مبارزه انتخاباتی رسانه‌ها می توانند موضوعات مرتبط با انتخابات را به اولویت مردم تبدیل کنند. رسانه‌های با اعتبار بالا می‌توانند بر مشارکت شهروندان تبدیل شود ولی روشن است که هرچه مدل ارتباطی ما افقی‌تر باشد، مشارکت شهروندان در انتخابات بیشتر خواهد شد.
دکتر مصطفی فقیهی – سردبیر پایگاه خبری- تحلیلی انتخاب
- کرونا تاثیر زیادی بر گسترش نقش رسانه‌های اجتماعی در انتخابات داشته است. تبلیغات محیطی، ستادها و همه ساز و کارهای انتخاباتی به فضای مجازی منتقل شده‌اند.
- کلاب‌هاوس پدیده انتخابات اخیر است که در آن چهره‌های برجسته برای صحبت حاضر می‌شوند و می توانند برای مخاطبین پرشمار سخن بگویند و مخاطب در این فضا تنها مخاطب نیست. او می تواند در خلال گفتگو از صندلی مستمع برخیزد و به صحنه بیادید و وارد گفتگو شود و گفتگو فقط در یک فضای 8000 نفره جریان ندارد. گفتگوهای پرمخاطب می‌توانند در اتاق‌های موازی ادامه پیدا کنند و سپس از طریق سایر پلتفرم‌های رسانه‌ای در مقیاس ملی و حتی جهانی انعکاس پیدا کنند.
- کاندیداهای انتخاباتی و مدیران سیاسی در رده‌های بالا در اتاق‌های کلاب هاوس حاضر می‌شوند و این پدیده اگر به بعد از انتخابات تسری پیدا کند، می‌تواند فاصله دولت و ملت را در میان مدت بکاهد.
- توانایی رسانه‌های اجتماعی در انتشار ویدیوها و برنامه‌های تبلیغاتی و ایجاد فضای گفتگویی، عملا نقش صدا و سیما را به عنوان رسانه کلیدی در انتخابات در ادوار گذشته به حاشیه رانده است.
فرید مدرسی – روزنامه‌نگار
- نشناختن پتانسیل رسانه‌ها از سوی مدیران در رده‌های مختلف حاکمیت، باعث می‌شود با ترس و بدبینی با آنها مواجه شوند و استفاده مفیدی از رسانه‌ها نکنند.
- شرایطی که به واسطه کرونا در آن قرار گرفته‌ایم امکان بهره‌گیری از ارتباطات سنتی برای شبکه‌سازی در جریان مبارزات انتخاباتی را از بین برده است. اما هنوز احزاب و گروه‌های سیاسی بهره لازم را از رسانه‌های اجتماعی نبرده‌اند.
- کلاب‌هاوس به عنوان پلتفرم جدید ارتباطی امکان ارتباط یک‌سویه را برای کاندیداها و کنشگران سیاسی از بین برده است و به همین دلیل، در بسیاری از موارد با آن به دیده بدبینی و همراه با ترس و نگرانی نگریسته می‌شود.
- ویژگی‌های رسانه‌های اجتماعی سبب شده که برخی گروه‌های تندرو به دنبال مسدود کردن رسانه‌های جدید و بستن هرگونه مسیر ارتباطی هستند.
مقصرین اصلی سردی فضای انتخابات کنشگران سیاسی هستند نه حاکمیت. حاکمیت برنامه‌ریزی و سیاستگذاری می‌کند ولی این کنشگران هستند که باید در طول زمان ارتباط خود را با جامعه از طریق رسانه‌ها استمرار دهد ولی تنها به هنگام انتخابات به سراغ شهروندان و جامعه می‌روند و طبیعی است که در چنین وضعیتی، نتیجه مطلوب برای آنها حاصل نمی‌شود.
