کارگاه پژوهشی «طرح تحقیق و روش پژوهش»

به مناسب هفتۀ پژوهش و فناوری کارگاه پژوهشی «طرح تحقیق و روش پژوهش» توسط پژوهشکدۀ فرهنگ و ارتباطات در روز دوشنبه 20 آذرماه 1402 در محل پژوهشکدۀ فرهنگ و ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

در این گارگاه ابتدا جناب آقای دکتر محمدامین زارعی (رئیس پژوهشکده) به ایراد سخنرانی پرداختند. ایشان با اشاره به اهمیت درس روش تحقیق در دانشگاه، اذعان داشتند به خاطر محدودیت‌های زمانی یک ترم‌ تحصیلی، درس روش تحقیق تنها به صورت تئوریک آموزش داده می‌شود. لذا برپایی کارگاه‌های روش تحقیق می‌تواند نقش موثری در آموزش هرچه بهتر روش تحقیق و پژوهش به دانشجویان داشته باشد. در ادامۀ کارگاه اساتید محترم هر کدام به تدریس بخش‌های ذیر پرداختند:

انتخاب موضوع:

بخش آغازین کارگاه جناب آقای دکتر علی اسمعیلی اردکانی مختصات سخنرانی‌شان را در محدودۀ ایده‌یابی تا نگارش سوال اصلی و فرعی عنوان نمودند و گفتند ایده‌یابی دغدغه‌مند در سطح ملی و جهانی در جهان شبکه‌ای شدۀ امروز به امری در دسترس‌تر تبدیل شده است. ایشان با اشاره به عواملی چون مطالعۀ کتب اصلی رشته، پیگیری پرسش‌های اساسی و بزرگ رشته، پیگیری دغدغه وزارت‌خانه‌ها و مراکز سیاست‌گذاری، مطالعۀ فصلنامه‌های معتبر رشتۀ تحصیلی، مسیرهای ایده‌یابی را در ترکیب با کنجکاوی به‌عنوان یک ویژگی فردی تشریح کردند. به اعتقاد دکتر اسمعیلی علاوه بر طرح مسیرهای ذکرشده و ویژگی فردی، دنبال‌کردن طرح تفکر نقادانه می‌تواند به نوآوری پژوهش کمک کند. عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه کارگاه با طرح استانداردهای پیشینۀ پژوهش، لازمّ طرح یک سوال و تسلط بر روی مختصات موضوع را از مهم‌ترین فواید نگارش یک پیشینۀ پژوهش خوب و انتقادی توصیف نمودند. پس از طرح پیشینه پژوهش، مساله و پرسش‌های اصلی و فرعی طرح مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

پرسش،فرضیه و متغییرها:

تدریس این بخش را جناب آقای دکتر حکیم عهده‌دار بودند. ایشان ابتدا ضمن تعریف و تشریح فرضیه، به بیان فرضیه رقیب پرداختند. مباحث با ذکر مثال‌هایی برای هریک از موضوعات فوق مطرح شد و سپس‌ در ادامه پس از بررسی ارتباط و نکات مرتبط در باب سوال و فرضیه، ویژگی‌های یک فرضیه خوب و نکات لازم در این باب ارائه شد. در قسمت متغیرها، پس از تعریف متغیر و شناخت متغیرهای اساسی، با ذکر مثال‌هایی انواع متغیرها بر اساس نقش  بیان شد و در انتها نیز سایر دسته‌بندی‌های مختلف موجود در مورد متغیرها بیان گردید.

چارچوب نظری:

جناب آقای دکتر علی عابدی رنانی در خصوص چارچوب نظری به چیستی و نقش چارچوب نظری در پژوهش پرداختند. ایشان اظهار داشتند چارچوب نظری در حکم نقشۀ ساختمان پژوهش و بسان ریسمانی ا‌ست که حلقه‌های مختلف تحقیق مثل پرسش، فرضیه و فصول مختلف را به هم وصل می‌کند و به پژوهش قوام می بخشد. در این قسمت همچنین تفاوت نقش چارچوب نظری در پژوهش‌های کیفی نسبت به پژوهش‌های کمی توضیح داده شد.

روش گرد‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها:

در بخش پایانی کارگاه جناب آقای دکتر سید محمدعلی تقوی در مورد روش گردآوری داده‌ها و روش تجزیه و تحلیل داده ها سخن گفتند. ایشان اشاره داشتند که داده‌ها یا از قبل موجودند و صرفا باید استخراج شوند یا لازم است تولید شوند. تولید داده‌ها یا در محیط آزمایشگاهی یا از طریق پرسش‌نامه و مصاحبه صورت می‌گیرد. در مورد داده‌های از قبل موجود نیز می‌توان به کتب، مقالات یا منابع اینترنتی و نیز منابع کلان داده‌ها مراجعه کرد. ایشان مطرح کردند که روش تجزیه‌ تحلیل داده‌ها به دو دسته کمّی و کیفی قابل تقسیم است. روش اول از نوع آماری بوده و روش دوم طیف وسیعی از روش‌های تفسیری، تحلیل محتوا، گفتمان و تاریخی را دربرمی‌گیرد.